⁹به گزارش پایگاه خبری بازارچه مرزی: هر زمان که از قاچاق سوخت حرفی به میان می‌آید، سیستان‌وبلوچستان اولین نامی  است که در ذهن تداعی می‌شود؛ ظاهرا عده‌ای به عمد یا سهوا می‌خواهند نام قاچاق سوخت روی این استان بماند.

سیستان‌وبلوچستان در حالی به عنوان استان قاچاق سوخت در کشور شناخته شده که فقط ۱۵ درصد از کل سوخت‌هایی که از این استان قاچاق می‌شود از سهمیه سوخت این استان است و در واقع ۸۵ درصد دیگر از استان‌های همجوار به سمت مرزهای سیستان‌وبلوچستان هدایت می‌شود و به قول معروف «به نام ما و به کام دیگران».

سیستان‌وبلوچستان با وسعت حدود ۱۸۱ هزار و ۷۸۵ کیلومتر مربع، معادل ۵/۱۱ درصد مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. جمعیت استان حدود سه میلیون نفر است و از شمال به استان خراسان جنوبی، از جنوب به دریای عمان، از شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از غرب به استان‌های کرمان و هرمزگان محدود شده است. این استان پهناور در سمت شرق با کشور پاکستان ۹ هزار کیلومتر و با کشور افغانستان ۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک زمینی دارد و در جنوب با دریای عمان به طول تقریبی ۲۷۰ کیلومتر مرز آبی دارد.

بیکاری عامل اصلی قاچاق سوخت

یکی از واقعیت‌های انکارناپذیر استان سیستان‌وبلوچستان این است که در حال حاضر حدود ۳۰ هزار خودرو سبک و سنگین در این استان سوخت قاچاق می‌کنند.

خودم را به عنوان یکی از اهالی رسانه به احمد معرفی می‌کنم؛ احمد، جوانی است که از نوجوانی در مسیر قاچاق سوخت افتاده است. وقتی از او می‌پرسم چرا قاچاق می‌کنی؟ عبوس و غمگین نگاهم کرد، دوباره پرسیدم که گفت: از شمایی که خود اهل رسانه هستید بعید است که به این کار ما قاچاق می‌گویید. ما قاچاقچی نیستیم، سوخت‌بریم. به‌کاربردن همین الفاظ باعث شده دیدگاه‌ها نسبت به ما منفی و اتهام‌گرا باشد. «اینجا کار نیست و ما مجبوریم قاچاق کنیم»، این گفته غلام، یکی دیگر از قاچاقبران سوخت است،  ۲۵ سال دارد. می‌گوید به دلیل مشکلات فراوان مالی برای تأمین معیشت خانواده ۱۰ نفره‌اش به سوخت‌بری روی آورده است؛ از دلشوره خانواده‌اش می‌گوید. اینکه هر بار که برای سوخت‌بری به مرز می‌رود، تا زمان بازگشت، همه اعضای خانواده در اضطراب و دلشوره هستند و قبل از اینکه سوار ماشینش شود، می‌گوید: چه کار کنم؟ کار ندارم، کار نیست و زندگی خرج دارد. سراغ قاچاقبر دیگری می‌روم که سایه‌ای پیدا کرده تا کمی استراحت کند، می‌گوید هر دفعه که به سمت مرز می‌رود حدودا ۱۰ بشکه بار می‌زند که هر بشکه ۲۰۰ لیتر ظرفیت دارد. می‌پرسم در روز چند ماشین برای سوخت‌بری از مرز رد می‌شوند؟ می‌گوید روزی حدود سه هزار ماشین سوخت می‌برند.

یک حساب و کتاب ساده نشان می‌دهد که اگر هر ماشین حدود دو هزار لیتر بنزین به سمت پاکستان ببرد، روزانه سه هزار خودرو تقریبا شش میلیون لیتر بنزین و گازوئیل را از جاده‌های استان سیستان‌وبلوچستان به پاکستان می‌برند و این فقط آمار قاچاق سوخت توسط سوخت‌برهایی با خودرو سبک و نیمه‌سنگین مانند نیسان و لنکروز است و این در حالی است که در این جاده‌ها هر روز کامیون‌های فراوانی هم با ظرفیت بیشتر سوخت قاچاق می‌کنند.

مخاطرات سوخت‌برها

محمد، جوان ۳۰ ساله دیگری است که از سختی‌ها و مخاطرات سوخت‌بری می‌گوید؛ مخاطراتی مانند سقوط ماشین‌ها با بارهای سوخت به دره و مسیرهای صعب‌العبور کوهستانی. محمد می‌گوید در سربالایی‌ها اگر ماشین دچار آسیب یا خاموشی شود، مرگ راننده و سرنشینان آن حتمی است؛ چراکه راننده‌های سوخت‌بر با حجم باری که حمل می‌کنند امکان توقف و کنترل خودرو را ندارند. سوختن در جاده اتفاقی دردناک و تکراری برای این استان است. به طور متوسط ماهانه ۱۰ تا ۳۰ نفر بر اثر سوختن در جاده‌های قاچاق سوخت، جان خود را از دست می‌دهند.

عبدالحمید یکی دیگر از سوخت‌بران، درباره سوختن خودروهای سوخت‌کِش می‌گوید: ‌بیشتر خودروهایی که در حوادث سوخت‌کِشی دچار حریق می‌شوند، خودروهایی با موتور‌های ضعیف هستند. لنکروزها کمتر آتش می‌گیرند چون قدرت موتور ماشین بیشتر است و در مسیرهای سربالایی و صخره‌ای، راحت می‌روند و چپ نمی‌کنند. از سویی دیگر باید گفت سوخت‌کش‌ها به دلیل سرعت بالایی که دارند، موجب ناامنی جاده‌ و تصادفات زیادی در منطقه شده‌اند و این حوادث منجر به کشته شدن تعداد زیادی از مسافران جاده‌ها و ساکنان منطقه شده است. در واقع علت مهم ناامنی جاده‌ها و تصادفات در مسیری که سوخت‌کش‌ها در حرکت‌اند این است که آنها برای اینکه توسط مأموران دستگیر نشوند، با سرعت غیرمجاز در محورهای منتهی به مرز که تعدادشان هم کم نیست، تردد می‌کنند. گریز وانت‌های تویوتا منظره آشنای جاده‌های جنوبی سیستان‌وبلوچستان است که سوخت قاچاق بار زده‌اند. این خودروها در حالی که پلاک‌های خود را پوشانده‌اند با سرعت در جاده‌های استان در حرکت‌اند.

تردد زنجیروار خودروهای حامل سوخت قاچاق در جاده‌های سراوان در جنوب سیستان‌وبلوچستان چندان صحنه غریبی نیست. این خودروها با وجود اینکه در جاده‌های قانونی در حرکت‌اند، گاهی به بیراهه می‌زنند و از گستره دید مأموران محو می‌شوند.

قاچاق سوخت در سیستان‌وبلوچستان با توجه به حجم سوخت‌های خارج‌شده و ایجاد ناامنی در جاده‌ها، امروزه تبدیل به یکی از مهمترین معضلات کشور شده و دستگاه‌های اجرایی برای ازبین‌بردن این پدیده تلاش فراوانی کرده‌اند که تاکنون نتیجه‌بخش نبوده است. تلفات بالای جاده‌ای در راه‌های شهرستان‌های ایرانشهر، سراوان و خاش گویای این حقیقت است که قاچاق سوخت در جاده‌های جنوبی استان  شدت گرفته و هرروز حداقل یک تصادف منجر به آتش‌سوز یا کشته شدن سرنشینان می‌شود.

طرح رزاق

طرح «رزاق» با هدف مقابله با خروج غیرقانونی سرمایه کشور، جلوگیری از حوادث جاده‌ای و قانونمند کردن فروش سوخت در نقاط مرزی به اجرا درآمده است تا از این طریق ضمن ساماندهی مرز، اشتغال پایدار برای مرزنشینان نیز ایجاد شود. در قالب این طرح مرزنشینانی که در شعاع ۲۰ کیلومتری مرز زندگی و سوخت‌بری می‌کنند، شناسایی شده و برای آن‌ها کارت رزاق صادر می‌شود تا سوخت را  قانونی برای صادرات به آن سوی مرز دریافت کنند. افرادی که در این طرح کارت رزاق دریافت می‌کنند باید ایرانی‌الاصل، متأهل، فاقد شغل و درآمد باشند و به مدت پنج سال نیز در روستای مورد نظر سکونت داشته باشند. این طرح چند سالی است که در جنوب سیستان‌وبلوچستان در حال اجراست و از ابتدای مرداد سال جاری با تعداد صد خودرو در شمال سیستان‌وبلوچستان آغاز شده است. هرچند به نظر نمی‌رسد این طرح بتواند به‌زودی تمامی سوخت‌بران را تحت پوشش قرار دهد، اما به‌تدریج می‌تواند مشکلات منطقه و به‌ویژه ناامنی ناشی از ورود تعداد زیادی خودروی قاچاق‌بر بدون شناسایی در منطقه را کاهش دهد.

*گزارشگر: ناصر ناروئی